Sự gia tăng cường độ của các thảm họa thiên nhiên và biến đổi khí hậu trong những năm gần đây đã làm nổi bật nhu cầu cấp bách về khả năng chống chịu và thích ứng với khí hậu. Ở các khu vực nông thôn, vấn đề này trở nên trầm trọng hơn do cơ sở hạ tầng không đủ, thiếu nhận thức cũng như sự hỗ trợ từ cộng đồng địa phương. Tỉnh Quảng Bình, Việt Nam, là một khu vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi các hiện tượng khí hậu thường xuyên và dữ dội, chẳng hạn như 4-5 trận lũ lụt hoặc bão hàng năm, do vị trí ven biển với địa hình dốc và hệ thống sông ngòi dày đặc. Trong cơn bão lịch sử năm 2020, Quảng Bình có hơn 106.000 hộ gia đình bị ngập lụt, mất 25 người và thiệt hại 3.500 tỷ đồng (Dinh et al., trang 58). Người dân địa phương, đặc biệt là những người khuyết tật, cần được hỗ trợ đặc biệt để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

 Trong bài viết này, chúng tôi sẽ khám phá ba chiến lược thiết thực nhằm tăng cường khả năng chống chịu của các cộng đồng nông thôn, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự thích ứng thông minh với khí hậu, giáo dục cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.

Nông nghiệp thích ứng với khí hậu và bền vững

Nông nghiệp thích ứng khí hậu đóng vai trò thiết yếu ở các khu vực nông thôn và miền núi, nơi nông nghiệp và chăn nuôi là các hoạt động kinh tế chính của cư dân địa phương. Phương pháp này tích hợp quản lý cây trồng, đất đai, vật nuôi, nước, lâm nông nghiệp, và thủy sản để tăng năng suất đồng thời cải thiện khả năng chống chịu với các hiện tượng khí hậu cực đoan. Việc thích ứng với khí hậu đòi hỏi phải điều chỉnh đa dạng sinh học và các phương pháp canh tác phù hợp với điều kiện địa phương và năng lực của các hộ gia đình, giúp người dân dễ dàng tích hợp các hoạt động này vào mô hình sinh kế của họ.

Việc thúc đẩy các giải pháp bền vững và tuần hoàn là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự ổn định sản xuất lâu dài, tăng cường khả năng chống chịu với khí hậu và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Các kỹ thuật như tái sử dụng chất thải nông nghiệp nhằm cải thiện hiệu quả sử dụng tài nguyên và thúc đẩy đa dạng sinh học có thể tạo ra một hệ thống bảo vệ và tái tạo mạnh mẽ trước thiên tai và các mối đe dọa khí hậu, đồng thời vẫn đảm bảo sản lượng cho các hộ gia đình.

Tại AEPD, chúng tôi sử dụng các loại cây trồng và vật nuôi phù hợp với địa lý, điều kiện khí hậu và nhu cầu thị trường của Quảng Bình, sau đó điều chỉnh chúng theo khả năng lao động của người khuyết tật. Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt của tỉnh, các loại cây trồng và vật nuôi này không chỉ cần mang lại lợi nhuận đủ cho các hộ gia đình mà còn phải thích nghi tốt với cái sức nóng mùa hè và các trận lũ lụt thường xuyên. Ngoài ra, chúng cần dễ thu hoạch hơn để phù hợp với khả năng lao động hạn chế của người khuyết tật.

Trong các dự án trước đây, chúng tôi đã hướng dẫn các hộ gia đình trồng hoa cúc và nuôi gà để thích nghi tốt hơn với khí hậu. Hoa cúc thường mất từ 2 đến 3 tháng để nở, rất lý tưởng để người nông dân trồng sau mùa mưa (từ đầu tháng 9 đến cuối tháng 11) và thu hoạch trước các dịp nhu cầu cao như Tết Nguyên Đán. Việc nuôi gà giúp chuẩn bị và sơ tán dễ dàng hơn so với các loại gia súc lớn, vì gà có thể được di dời đến các nơi trú ẩn cao mà không gây áp lực quá lớn lên cơ sở hạ tầng.

Chúng tôi liên tục cải tiến phương pháp để phù hợp với thay đổi khó lường của biến đổi khí hậu, điều kiện thị trường, đặc thù khu vực và nhu cầu của các đối tượng thụ hưởng. Những nỗ lực này giúp các hộ gia đình nông thôn duy trì sinh kế đồng thời tăng cường khả năng thích nghi với các mối đe dọa khí hậu.

Chuẩn bị ứng phó thiên tai, thích nghi và hỗ trợ địa phương hóa

Một hệ thống cảnh báo sớm được phát triển tốt và tùy chỉnh theo khả năng của người dân là vô cùng quan trọng. Hệ thống này giúp người dân bảo vệ nhà cửa, bảo vệ gia súc và cây trồng, đồng thời lập kế hoạch sơ tán trong những tình huống thời tiết xấu. Chính quyền địa phương có thể đánh giá lại kế hoạch hành động, bao gồm việc sơ cứu, cứu hộ khẩn cấp, chuẩn bị công cụ và tuyến đường sơ tán, tìm nơi trú ẩn an toàn, quản lý rủi ro và các hoạt động cảnh báo sớm.

Các bộ dụng cụ nhỏ gọn và dễ sử dụng như thiết bị di động, dụng cụ sơ cứu, áo phao, thực phẩm tiện lợi và đèn pin là những yếu tố thiết yếu khác trong việc chuẩn bị trước. Những công cụ này cho phép ứng phó nhanh chóng, phân phối kịp thời và tiết kiệm chi phí, tiếp cận được một phạm vi rộng lớn các cá nhân bị ảnh hưởng. Hơn nữa, các vật phẩm hỗ trợ này phải trực quan để ngay cả những người dân có trình độ học vấn hạn chế cũng có thể sử dụng hiệu quả.

Hệ thống nhà ở và nơi trú ẩn thích nghi với thiên tai cũng vô cùng quan trọng đối với các cộng đồng dễ bị tổn thương trong khu vực bị ảnh hưởng. Do hạn chế về khả năng di chuyển và tài chính, họ không thể nhanh chóng ứng phó hoặc di dời đến các khu vực an toàn hơn. Vì vậy, việc xây dựng cơ sở hạ tầng kiên cố, cung cấp nơi trú ẩn và các lựa chọn thoát hiểm thuận tiện trong trường hợp khẩn cấp là điều cần thiết.

AEPD đã hỗ trợ các đối tượng thụ hưởng thông qua việc xây dựng và sửa chữa các hệ thống nhà ở chống lũ lụt với nền móng cao và cho phép thoát hiểm qua mái nhà nếu mực nước trở nên nguy hiểm. Khi rời khỏi nhà, họ có thể tìm sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương để đến nơi an toàn hơn thông qua các phương tiện đã được sắp xếp trước và trang bị thiết bị cần thiết.

Giáo dục, Đào tạo và Xây dựng Năng lực

Khả năng phục hồi khí hậu và thích nghi là một hành trình liên tục hướng tới sinh kế bền vững và an toàn hơn. Vì vậy, đào tạo và xây dựng năng lực là điều thiết yếu, đặc biệt đối với các cộng đồng có hạn chế về giáo dục. Nếu không có sự chuẩn bị và kinh nghiệm xử lý các tình huống khí hậu cực đoan, các nhóm dễ bị tổn thương có thể gặp phải những thử thách đặc biệt, mặc dù có sự hỗ trợ từ các cơ quan chức năng, nhưng những cơ quan này cũng thiếu kiến thức nâng cao và hệ thống ứng phó kịp thời. Để giải quyết vấn đề này, cần phải xây dựng các chương trình giảng dạy thích ứng trong trường học, các buổi hội thảo và các nhóm cộng đồng nhằm cung cấp kiến thức dễ hiểu, thiết thực và liên quan thông qua hướng dẫn viên và những người thay đổi cộng đồng.

Chính quyền địa phương đóng vai trò quan trọng trong hệ thống này, đóng vai trò cầu nối giữa nguồn lực quốc gia và nhu cầu cộng đồng. Ngoài kiến thức chung về ứng phó với thiên tai, chính quyền địa phương cần được đào tạo ở các lĩnh vực như:

• Xây dựng quan hệ đối tác với các chuyên gia thiên tai và chính phủ quốc gia để huy động nguồn lực và vận động chính sách phù hợp.
• Phát triển chiến lược quản lý rủi ro thiên tai và các kế hoạch phục hồi.
• Sử dụng công nghệ như Hệ thống Thông tin Địa lý (GIS) và hệ thống cảnh báo sớm.
• Tiến hành các mô phỏng và thực hành dựa trên kịch bản.

Tại AEPD, chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo toàn diện và thiết thực. Điều này bao gồm việc tổ chức các buổi hội thảo về khả năng phục hồi khí hậu, phát sóng nội dung cộng đồng để mở rộng phạm vi tiếp cận, tổ chức các cuộc thi và các mô phỏng thực hành thiên tai để cải thiện khả năng ghi nhớ kiến thức và khuyến khích phản ứng nhanh chóng trong các tình huống khẩn cấp. Chúng tôi tin rằng việc giáo dục cộng đồng thông qua các bài học thực tế sẽ thúc đẩy văn hóa học hỏi và xây dựng khả năng chống chọi thiên tai trong cộng đồng, giúp người dân có thể tự bảo vệ bản thân và hỗ trợ những người xung quanh.

Kết luận

Việc thực hiện các thực hành nông nghiệp phù hợp với khí hậu, quản lý thiên tai hiệu quả và các chương trình đào tạo thiết thực là yếu tố quan trọng trong việc củng cố khả năng thích ứng và phát triển của cộng đồng dễ bị tổn thương trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các thách thức môi trường. Khi các cộng đồng này ngày càng tự tin trong việc đối phó với thiên tai và duy trì sinh kế, họ sẽ giảm bớt sự được tác hại của thiên tai và trở thành những tác nhân thay đổi, truyền cảm hứng cho người khác hành động tích cực.

Tài liệu tham khảo

Dinh, H. V., Nguyen, H.T. T., Nguyen, O.T., & Nguyen, H. T. T.  (2021). Reduce impact of climate change in flood area of Quang Binh province by crop rotation. Journal of Research in Environmental and Earth Sciences, 7(6), 53-58.